Życie i Zagłada chełmskich Żydów w 81 rocznicę likwidacji getta w Chełmie

Dnia 9 listo­pa­da 2023 r. przy pomni­ku ofiar chełm­skie­go get­ta, ucznio­wie kla­sy 1SK, 4EMt Zespo­łu Szkół Tech­nicz­nych w Cheł­mie uczest­ni­czy­li w wykła­dzie tema­tycz­nym Doro­ty Bidy, pra­cow­ni­ka Muzeum Zie­mi Chełm­skiej, upa­mięt­nia­ją­cym 81. rocz­ni­cę likwi­da­cji chełm­skie­go getta.

„Żydzi w Cheł­mie, na mapie pamię­ci spo­łecz­no­ści żydow­skich innych miast Pol­ski zaj­mu­ją szcze­gól­ne miej­sce. Sta­no­wi­li bli­sko poło­wę obok Pola­ków, Ukra­iń­ców i Niem­ców. W 1939 r. Chełm liczył 33 662 miesz­kań­ców i był obok Lubli­na jed­nym z naj­więk­szych sku­pisk lud­no­ści żydow­skiej na Lubelsz­czyź­nie (15 000 tyś.). W okre­sie mię­dzy­wo­jen­nym Żydzi two­rzy­li tra­dy­cyj­ną spo­łecz­ność. Poza nie­wiel­ką war­stwą lud­no­ści zamoż­nej i wykształ­co­nej, więk­szość utrzy­my­wa­ła się z drob­ne­go handlu
i rze­mio­sła. Wśród star­sze­go poko­le­nia domi­no­wa­li orto­dok­si i cha­sy­dzi. W latach 20. XX w. głów­nym rabi­nem Cheł­ma był Majer Naj­hauz (nazy­wa­ny toma­szo­wer rebe)”.

Get­to w Cheł­mie powsta­ło w paź­dzier­ni­ku 1940 roku. Z same­go począt­ku zna­la­zło się tam ok.
11 tysię­cy Żydów — zmu­sze­ni do zamiesz­ka­nia i pra­cy w nie­ludz­kich warun­kach, umierali
z gło­du i cho­rób lub byli mor­do­wa­ni przez okupantów.

W ramach akcji „Rein­hardt” w maju 1942 r. Niem­cy roz­po­czę­li zagła­dę chełm­skich Żydów.
6 listo­pa­da 1942 r. Niem­cy zarzą­dzi­li zakaz wstę­pu do „dziel­ni­cy zamknię­tej” w Cheł­mie. To wte­dy prze­pro­wa­dzi­li osta­tecz­ną likwi­da­cję, zagła­dę get­ta, kie­dy to ponad 3 tys. Żydów depor­to­wa­no do obo­zu w Sobi­bo­rze. W mie­ście pozo­sta­ło tyl­ko ok. 1000 żydow­skich rze­mieśl­ni­ków, któ­rych umiesz­czo­no w obo­zie pra­cy przy­mu­so­wej. Część z nich na począt­ku 1943 r. depor­to­wa­no do Sobi­bo­ru, pozo­sta­łych zaś zamor­do­wa­no w mar­cu 1943 r. na cmen­ta­rzu żydow­skim przy
ul. Kolejowej.

„W Cheł­mie zaczę­to mówić, że będą tu mogli pozo­stać tyl­ko pra­cu­ją­cy. W maju 42 była pierw­sza akcja. Mili­cja żydow­ska i gra­na­to­wa cho­dzi­ła z SS – owca­mi po miesz­ka­niach i zabie­ra­ła star­szych ludzi, prze­waż­nie Żydów sło­wac­kich. Akcję pro­wa­dził Teimer SD. Żydzi zosta­li wysła­ni pocią­ga­mi do Wło­da­wy ale część wyła­do­wa­no w Sobi­bo­rze, w któ­rym był już obóz śmier­ci, ale myśmy o tym nie wie­dzie­li” – wspo­mi­na­ła Gitla Libha­ber w rela­cji zło­żo­nej po woj­nie w Archi­wum Żydow­skie­go Insty­tu­tu Historycznego.

Infor­ma­cje zwią­za­ne z upa­mięt­nie­niem Cheł­mian Pomor­do­wa­nych w Holo­cau­ście przy ul. Pocz­to­wej w Cheł­mie przy­go­to­wał p. Mariusz Śliwa