Prelekcja w Muzeum Ziemi Chełmskiej dotycząca obchodów 80 rocznicy Akcji Reinhardt

Dnia 10 maja, ucznio­wie kla­sy 1I Zespo­łu Szkół Tech­nicz­nych w Cheł­mie uczest­ni­czy­li w pre­lek­cji – Muzeum Zie­mi Chełm­skiej Doro­ty Bidy, doty­czą­cej obcho­dów 80 rocz­ni­cy Akcji Rein­hardt w ramach, któ­rej Niem­cy roz­po­czę­li zagła­dę chełm­skiej spo­łecz­no­ści żydow­skiej.

Żydzi w Cheł­mie, na mapie pamię­ci spo­łecz­no­ści żydow­skich innych miast Pol­ski, zaj­mu­ją szcze­gól­ne miej­sce. Sta­no­wi­li bli­sko poło­wę lud­no­ści obok Pola­ków, Ukra­iń­ców i Niem­ców. W 1939r. Chełm liczył 33 662 miesz­kań­ców i był obok Lubli­na, jed­nym z naj­więk­szych sku­pisk lud­no­ści żydow­skiej na Lubelsz­czyź­nie (15 000).
 
Woj­na dotar­ła do Cheł­ma 8 wrze­śnia 1939r., bom­bar­do­wa­nie Luft­waf­fe pochło­nę­ło 200 ofiar śmier­tel­nych, w tym co naj­mniej 30 Żydów. Zgod­nie zpak­tem Rib­ben­trop-Moło­tow 25 wrze­śnia Chełm zaję­ła Armia Czer­wo­na. Po wyzna­cze­niu gra­ni­cy nie­miec­ko-sowiec­kiej na rze­ce Bug, 7 paździer­nika set­ki Żydów przy­łą­czy­ły się do ewa­ku­ują­cej się Armii Czer­wo­nej. 9 paź­dzier­ni­ka Chełm zaję­li Niem­cy.
 
30 listo­pa­da 1939r. Obe­rsturm­ban­n­fu­rer SS Hager – nowo mia­no­wa­ny komi­sarz mia­sta Chełm, za­żądał od Rady Żydow­skiej aby następ­ne­go dnia zgro­ma­dzi­ła na Pla­cu dr. E. Łucz­kow­skie­go wszyst­kich zdro­wych męż­czyzn od 16 do 60 roku życia w celu prze­pro­wa­dze­nia inspek­cji przez wizytu­jącą dele­ga­cję. Wśród dobro­wol­nie zgło­szo­nych zna­la­zło się 2000 męż­czyzn. Na pla­cu człon­ko­wie 5 szwa­dro­nu 1 Reiter­stan­dar­te SS oto­czy­li zgro­ma­dzo­nych i naka­za­li masze­ro­wać w kie­run­ku Hru­bieszowa. Pod­czas prze­mie­rza­nia mor­der­czej dro­gi zastrze­lo­no ponad poło­wę z nich w oko­licz­nych lasach lub bez­po­śred­nio przy dro­dze. W Hru­bie­szo­wie poli­cja uzu­peł­ni­ła sze­re­gi uczest­ni­ków mar­szu o ponad 1000 ludzi i zmu­si­ła do prze­kro­cze­nia gra­ni­cy sowiec­kiej w oko­li­cach Bełż­ca i Soka­la. War­tu­ją­ca straż gra­nicz­na począt­ko­wo odma­wia­ła przej­ścia. Set­ki Żydów umar­ło z wycień­cze­nia. Naza­jutrz oświad­czo­no, że mogą wró­cić do Cheł­ma. Wśród oca­la­łych do Cheł­ma wró­ci­ła garst­ka, ok. 200 osób.
 
Począ­tek Akcji Rein­hardt
Akcja „Rein­ha­idt” roz­po­czę­ła się w nocy z 16 na 17 mar­ca 1942r. Celem była eks­ter­mi­na­cja Żydów zamiesz­ku­ją­cych obszar Gene­ral­ne­go Guber­na­tor­stwa, a w dal­szym pla­nie – reali­za­cja Zagła­dy Ży­dów z oku­po­wa­nych państw euro­pej­skich. Dla III Rze­szy liczył się rów­nież wymiar eko­no­micz­ny. Wio­sną 1942r. pod­czas fazy począt­ko­wej Akcji „Rein­hardl” roz­po­czął się marsz przez Chełm Ży­dów wypę­dzo­nych z pobli­skich gmin do obo­zu zagła­dy w Sobi­bo­rze. Więk­szość chełm­skich Żydów nie mia­ło świa­do­mo­ści co się z nimi sta­ło. Moż­na spe­ku­lo­wać, że człon­ko­wie Juden­ra­tu mogli mieć infor­ma­cję o ich maso­wych mor­der­stwach.
 
Wio­sną 1942r. z małych miej­sco­wo­ści (Dubien­ka, Woj­sła­wi­ce, Sie­dlisz­cze, Sawin i inne) Niem­cy wysie­dli­li Żydów do Wło­da­wy. Wszy­scy oni prze­szli przez Chełm.
 
W dniach 11 i 12 maja 1942r. do Cheł­ma przy­by­ło 2000 sło­wac­kich Żydów z Humen­ne­go i Żyli­ny, głów­nie kobiet z dzieć­mi oraz oso­by star­sze nie­zdol­ne do pra­cy. Wie­lu chełm­skich Żydów znajdo­wało zatrud­nie­nie w obo­zach pra­cy, głów­nie (Was­ser­wirt­scha­ft­sin­spek­tion), co sta­no­wi­ło więk­szą szan­sę na oca­le­nie. W dniach 21 – 23 maja 1942r., w wigi­lię świę­ta Sza­wo­ut, Żydzi sło­wac­cy zosta­li wysła­ni do Sobi­bo­ru wraz z 1000 chełm­skich Żydów. „Akcja” mia­ła cha­rak­ter nie­zwy­kle bru­tal­ny. Szcze­gól­nie bez­względ­ny był funk­cjo­na­riusz SD w Cheł­mie SS-Obe­rschar­fu­rer Hugo Raschen­dor­fer oraz kie­ru­ją­cy akcją SS-Obe­rschar­fu­rer Rudolf Theimer.